« سلفی‌های متعصب عربستان در قبرستان بقیع مدینه به طور مکرر به شیعیان توهین می کنند. این مسائل در کشور عربستان باید رفع شود و کسی جرأت اهانت به شیعه را نداشته باشد. اگر این مسائل در عربستان رفع نشود به همراه دیگر مراجع ، عمره مفرده را تحریم خواهیم کرد.»

این بخشی از اظهارات آیت الله ناصر مکارم شیرازی است که هفته گذشته در دیدار با برخی ائمه جماعات مساجد تهران بر زبان آورد. البته این نخستین بار نیست که مراجع تقلید قم صراحتا" به نحوه برخورد ماموران دولت عربستان سعودی با زائران و حجاج ایرانی اعتراض می کنند. با این وجود بحث « تحریم عمره مفرده از سوی مراجع تقلید » اولین باری است که مطرح می شود. البته تحریم سفر حج در دهه های اخیر اقدام بی سابقه ای نیست. در دهه 60 نیز پس از کشته شدن بیش از 400 نفر از حجاج ایرانی در جریان راهپیمایی برائت ، امام خمینی برای چندین سال حج واجب را در اعتراض به این کشتار وسیع تعطیل کرد.

قبرستان همیشه غریب

اما اساس اعتراضات اخیر مراجع شیعه به عملکرد مسئولان سعودی چیست؟ عمده این اعتراضات به موضوع مزار مقدس بقیع بازمی گردد. بقیع یک قبرستان تاریخی است که چهار تن از امامان شیعه یعنی امام حسن مجتبی(ع) ، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) ونیزبسیاری از صحابه مشهور پیامبر اسلام (ص) در آن مدفونند. همچنین بر اساس برخی روایات ، حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) نیز احتمالا" در این قبرستان دفن شده است.

بر اساس اسناد و تصاویرمنتشره ، این قبرستان تا قبل از روی کار آمدن حکومت وهابی سعودی در عربستان، همچون بسیاری دیگر ازبقاع متبرکه و قبور ائمه  و امام زادگان شیعه  دارای گنبد و بارگاه بوده و حجاج شیعه و حتی اهل سنت هنگام وقوف در مدینه به زیارت این قبور می آمده اند. اما از زمان استیلای وهابیون بر شبه جزیره ، که هر گونه زیارت قبور را معادل شرک به خداوند می دانند ، بسیاری از بارگاه های ائمه و صحابه تخریب شد. وهابیون حتی قصد داشتند که قبور ائمه کربلا و نجف را نیز از بین ببرند. حتی گفته می شود آنها قصد تخریب قبر پیامبر اسلام (ص) را داشتند که البته به دلیل واکنش شدید عامه مسلمانان از این اقدام خودداری کردند. علی ایحال ، از زمان روی کار آمدن وهابیون در عربستان ،  بقیع به یک معنا منطقه ممنوعه و زیارت آن حتی از دور و از پشت دیوار و نرده حائل ، خصوصا" برای حجاج شیعه یک مشکل همیشگی است. مشکلی که خصوصا" با افزایش قابل توجه مسافران عمره مفرده از ایران ، در سال های اخیر حادتر شده است.  

رفتار دوگانه سعودی ها

البته بعد ازچند سال تحریم حج تمتع از جانب ایران و شروع مجدد اعزام زائران ، بر اساس پروتکل های تعیین شده ، ماموران سعودی تا حدودی از مشکل آفرینی برای حجاج ایرانی کم کردند. برای مدتی به دلیل رونق نسبی روابط ایران و دربار سعودی ، ماموران این کشور ، برخورد احترام آمیزی با حجاج ایرانی داشتند. برخی آزادی های نسبی هم برای زائران ایرانی در اطراف قبرستان بقیع به وجود آمد ، اما در چند سال اخیر ، مجددا" سخت گیری ها و اذیت های گذشته باب شده است.

هم اکنون علاوه بر حج تمتع ، سالانه ده ها هزار نفر از مردم ایران در قالب کاروان های مختلف از جمله کاروان های دانشجویی و دانش آموزی در ایام مختلف سال به حج عمره می روند. به همین دلیل ، موضوع نحوه برخورد ماموران سعودی با حجاج ایرانی در قبرستان بقیع ، امری مهم است که می بایست مسئولان چاره ای برای آن بیندیشند.  

هراس موهوم از هلال شیعی

 به نظر می رسد یکی از عوامل اصلی در سخت گیری های اخیر سعودی ها بر زائران و حجاج ایرانی ، مسائل عراق است. حقیقت این است که سعودی ها از روند تحولات عراق بعد از سقوط صدام چندان دل خوشی ندارند و خصوصا" از روی کار آمدن یک دولت شیعی به شدت ناراحتند. آنها ایران را عامل تقویت شیعیان و تضعیف اهل سنت در عراق می دانند. موضوع هلال شیعی که ابتدا از جانب شاه اردن مطرح شد ، اکنون در میان سعودی ها نیز که خود را رهبر جهان عرب می دانند ، مطرح است. قدرت گیری شیعیان در عراق و حضور پرقدرت حزب الله در عرصه سیاسی لبنان موجب هراس سعودی ها شده است. خصوصا" اینکه در خود عربستان نیز یک اقلیت مهم شیعی وجود دارد که بر اساس برخی آمارها تا 20 درصد جمعیت شبه جزیره را شامل می شود.

کتاب های مسئله دار  

البته این مسائل ، بهانه هایی نیستند که دولتمردان سعودی در ظاهر بدان اشاره ای کنند. آنها معمولا" مسائل دیگری را دستاویز ایجاد محدودیت برای زائران و حجاج ایرانی و شیعه قرار می دهند. اخیرا" در جریان پیگیری های مسئولان ایرانی برای رفع تضییقات موجود ، طرف سعودی برخی مسائل را به میان کشیده است. از جمله خواندن دعا با صدای بلند ، صلوات فرستادن در مسجدالنبی هنگام اذان ، سب صحابه در پشت قرآن ها و...

 آنها همچنین نسبت به توزیع کتب شیعی توسط  برخی زائران ایرانی اعتراض دارند. به گفته آنها این کتب حاوی اهانت به برخی باورهای اهل سنت و صحابه پیامبر است. طرح این موضوع از جانب سعودی ها البته ممکن است بیراه نباشد. اما چندی پیش مشخص شد که برخی کتبی که به اسم علمای شیعه در عربستان توزیع می شود ، جعلی است و علمای شیعی  که کتاب ها به نام آنها توزیع می شود اصولا" صاحب چنان تالیفاتی نیستند! نظیر کتبی که به اسم علامه عسکری و آیت الله جعفر سبحانی در مدینه و بقیع توزیع شده بود.

 از سوی دیگر ، حتی اگرتوزیع  برخی کتاب ها با مشخصاتی که دولتمردان سعودی می گویند ، واقعیت داشته باشد ، مغایر با سیاست رسمی حکومت ایران است. دولتمردان جمهوری اسلامی حتی در داخل کشور نیز درگیر مبارزه ای جدی با برخی گروه های افراطی هستند که تحت لوای دفاع از تشیع و ولایت ، به گونه ای اهانت آمیز با باورهای سایر مسلمانان برخورد نموده و از این طریق به اصل انسجام اسلامی که یک استراتژی محور جمهوری اسلامی است خدشه وارد می کنند.

از جانب دیگر ، خود حکومت سعودی برنامه های تبلیغی وسیعی برای تمامی حجاج از جمله حجاج ایرانی دارد و سالیان مدیدی است که برخی کتب مبلغ وهابیت در بین حجاج ایرانی توزیع می شود. 
 

دو بهانه جدید و هیجان انگیز

اما دو موضوع جدیدی که دولتمردان سعودی بهانه برخورد نامناسب با حجاج ایرانی کرده اند ، بحث حجاب و از آن هیجان برانگیزتر موضوع مواد مخدر است! قطعا" در میان ده ها هزار حاجی و زائر ایرانی (خصوصا" با افزایش قابل ملاحظه مسافران عمره) ممکن است معدودی افراد خاطی وجود داشته باشند که چنین ناهنجاری هایی از آنها سر زند اما آیا این مسائل قابل تعمیم به عموم حجاج ایرانی است و می تواند بهانه ای برای برخورد نامناسب با همه حجاج و زوار ایرانی شود؟ آیا در میان حجاج سایر کشور ها چنین ناهنجاریهایی در سطح محدود وجود ندارد. و آیا در خود عربستان سعودی چنین مسائلی اصلا" دیده نمی شود؟  

از تحریم تا شکایت حقوقی

به نظر می رسد علیرغم همه این دستاویزها ، مسئولان ایرانی یک بار برای همیشه باید تکلیف حجاج شیعه و ایرانی را با دولتمردان سعودی روشن سازند. طبعا" دولت عربستان با توجه به عایدی سرشاری که  از قبل سفر حجاج ایرانی کسب می کند ، نمی خواهد به طور کامل از این درآمد چشم بپوشد. اما این فقط یک گوشه ماجراست. قبرستان بقیع و برخی دیگر از اماکن مقدس سرزمین حجاز ، جزو میراث معنوی و تاریخی شیعه است. وهابیون حاکم بر عربستان دیدگاهشان برای خودشان محترم است اما صدها میلیون شیعه و حتی اهل سنت در سراسر جهان دیدگاهی غیر از آنان دارند و برای قبور ائمه (ع) و صحابه پیامبر احترام ویژه قائلند.  کمااینکه بیت المقدس ومسجدالاقصی برای همه مسلمانان دارای احترام هستند و اعتراض مسلمانان جهان به این رژیم این است که میراث معنوی مسلمین را غصب نموده و برای آنان محدودیت و مضیقه ایجاد می کند.

بحث تحریم عمره که برخی مراجع شیعه پیش کشیده اند یک شیوه است. اما شاید لازم باشد که دولت جمهوری اسلامی  و یا گروهی از شیعیان ، به نهادهای بین المللی نظیر یونسکو یا دیوان لاهه شکایت ببرند و تکلیف اماکنی چون بقیع را روشن سازند. به نظر می رسد این یک پرسش حقوقی مهم  باشد که آیا یک دولت می تواند هر گونه که بخواهد با میراث معنوی و تاریخی ملت های دیگر (به صرف آنکه در محدوده جغرافیایی آن دولت واقع شده اند) رفتار کند؟ 

نویسنده : محمد ابراهیم احمدوند

منبع : جهان نیوز